Köpek eğitiminde pek çok farklı teori ve uygulama var. Farklı eğitim akımları arasında tartışmalar kıyasıya devam ederken, pek çok köpek sahibi bu tartışmaların arasında, ne yapacağını, kime inanacağını şaşırmakta. İşte bu noktada ben tartışmalara pozitif eğitimin önde gelen isimlerinden Victoria Stillwell’in sorusuyla cevap vermeyi tercih ediyorum.
“Köpeğinizin sizi istediği için mi, yoksa yapmadığı takdirde olacaklardan korktuğu için mi izlemesini isterseniz? “
Köpeğini seven, dengeli, normal bir kişinin tercihini tahmin etmek çok zor değil.
Bugün hayvan haklarına saygılı tüm eğitimciler, sadece köpek eğitiminde değil, kuşlardan, köpekbalıklarına kadar pek çok farklı hayvanın eğitiminde pozitif teknikleri kullanmaktalar.
Pozitif eğitim nedir, ne değildir konusunda pek çok yazı var. Pozitif eğitim bilimsel bir terim değil, ya da tek bir tekniğin ismi değil. Pozitif eğitim köpeğinize sadece gel, git, otur, yat komutlarını öğrettiğiniz klasik bir eğitim anlayışının ötesinde, hayvanla insan arasındaki ilişkinin ve iletişimin tamamını kapsayan bir anlayış tarzı.
Pozitif eğitim davranış bilimlerinin ve öğrenme teorilerinin ışığında, bilimsel teknikler kullanır.Pozitif eğitimin amacı köpeğinize bir şeyleri zorla öğretmek ziyade, sizin rehberliğinizde köpeğinizin doğru davranışları kendisinin seçmesini sağlamaktır. .
Baskınlık ve ceza tekniklerindeki gibi davranışları dikte etmeye, zorbalığa yer yoktur. Fiziksel acı ve psikolojik korku ögesi kesinlikle kullanılmaz. Kabadayılığa dayalı tekniklerle, temeli sevgi ve güvene dayalı bir ilişki kurmak mümkün değildir.
Victoria Stilwell pozitif eğitimi 4 temel prensibe oturtuyor.
Pozitif Eğitimin Dört Temel Prensibi
Pozitif pekiştirmenin kullanılması
Fiziksel cezanın, korkunun ve tehdidin kullanımından kaçınılması
Genelde yanlış anlaşılan baskınlık (dominance) teorilerinin kavranması
Köpeğin deneyimlerini, köpeğin bakış açısından anlama sorumluluğu
Poztif Pekiştirme
Çocukluğunuzda iyi bir şey yaptığınızda ailenizden övgü ya da ödül almak sizin için ne kadar önemliydi değil mi? Sırf “aferin kızıma” , “aferin oğluma” sözünü duymak ya da karne ödülü almak için daha fazla çaba gösterdiğiniz günleri hatırlayın. Burada iltifatlar ve ödüller sizin için pozitif pekiştirmeyi yaratan ögelerdir.
Öğrenme teorilerinin temellerinden pozitif şartlama ya da pozitif pekiştirme, sadece insanlar için değil, hemen hemen tüm canlılar için geçerli.
Köpeğinizin hoşunuza giden davranışlarını ödüllendirirseniz, davranışın tekrarlanma şansını artırırsınız.
Örneğin köpeğiniz gel komutuna uyarak, size geldiğinde onu ödüllendirmek bu davranışın tekrarlanma şansını artıracaktır. Her köpeğin farklı karakteri, farklı tercihleri vardır. Dolayısıyla burada ödül, köpeğinize bağlı olarak değişkendir. Köpeğinizin en sevdiği şeyi biliyor musunuz? Kimi köpekler yiyeceğe, ödül mamalarına, kimi belli tipte oyuncaklara ve oyunlara, kimi ise övülmeye ve okşanmaya düşkündür. Köpeğinizin en sevdiği şeyleri bulmak, sizin pozitif pekiştirmeyi uygulamanıza yardım edecektir.
Benim köpeğim Jim’e yiyecekle bir şey yaptırmanız mümkün değildir, ancak elinizde top varsa, istediğiniz herşeyi yaptırabilirsiniz. Ben Jime temel komutların hepsini top kullanarak öğrettim. Çarşı ise yiyeceğe ve övülmeye düşkün. Onun eğitiminde ise ödül mamaları ve övgü kullandım.
Pozitif eğitimde negatif uyaran ya da ceza kullanımı tartışmaların diğer odak noktası. Burada pozitif eğitimde kullanılan ceza ya da negatif uyaranın, baskınlık ve ceza yönteminde kullanılan fizksel acı veya korkuya neden olan cezalar ve uyaranlar olmadığını özellikle belirtmekte fayda var. Pozitif eğitimde kullanılan negatif uyaran ve cezalar sadece çok kısa bir süre için köpeğin istediği yemek , ilgi, oyun ya da insanlarla etkileşim gibi bir şeyden kısa bir süre uzaklaştırılması ve köpeğin dikkatini çekecek “Aaaaa” tarzı bir ses çıkartmaktan ibarettir. Tekmelemek, dürtmek, tasma çekmek gibi fiziksel cezalar kesinlikle kullanılmaz.
Pozitif pekiştirme, negatif uyaranla birleştirilerek, köpeğin doğru seçim yapması sağlanır.
Hayvan davranış bilimleri uzmanlarının tamamına yakını pozitif pekiştirmenin köpek eğitiminde en etkili, uzun vadeli, insani ve güvenli metod olduğunu belirtmekteler.
Pozitif eğitimden, pozitif pekiştirmeden bahsettiğinizde pek çok kişi size köpeğinizin lideri olamadığınız eleştirisini getireceklerdir. Ben bu eleştirilere yine Stilwell’den alıntıyla cevap vermek istiyorum.
“Klasik, eski okul eğitimciler, sıklıkla pozitif eğitimin zayıflık gösterdiğini ve liderlikten yoksun olduğunu savunurlar, ancak gerçekte en saygın ve başarılı liderler güç kullanmadan değişimi sağlayabilenlerdir”
Sanırım tarihte zorbalığa ve diktatörlüğe dayanan yönetimlerin nasıl sonlandığına kısaca göz atmak, baskınlık ve ceza teorilerinin neden uzun vadede hayvanlarda da aynı etkiyi yarattığına ve agresifliğe neden olduğunu göstermeye yetecektir.
Ceza Metotlarından Kaçınmak
Stilwell ceza metotlarından kaçınma prensibini şöyle anlatıyor.
“Bilimsel araştırmalar göstermektedir ki, köpeklerde çatışma yaratan, ceza kullanan eğitim teknikleri uzun vadede işe yaramadığı gibi, aynı zamanda agresif tepkiyi şiddetlendirmekte ve zaten agresif köpekleri daha da agresif yapmaktadır. Son derece basit bir konsept ancak kimi zaman köpek sahipileri ateşe karşı ateşle savaşmanın, genelde birinin yanmasıyla sonuçlandığını unutmaktalar.
Modern davranış bilimleri ağırlığını baskı/ zorlama eğitimine karşı koymakta, ancak çoğumuz için bilim dergilerinin bunu bize söylemesine gerek yok. Çünkü içgüdülerimiz bize çoktan söylemiştir: Ödüllendirmek, cezalandırmaktan daha insani. Eski okul tekniklerini destekleyenlerin pek çoğu ,cezada kullandıkları elektrik şoku formunun ya da a da köpeğin kaburga kemiklerine hızlı bir tekmenin gerçekten zararlı olmadığını savunmaktalar. Tabii ki cezanın pek çok derecesi var, ve herkes cezada ne kadar ileri gideceği konusunda kendi seçimi yapmakta. Ancak dengeli bir insan cezanın ne kadar küçük olduğuna bakmaksızın, köpeğin acı çekeceği ya da korku duyacağı bir şey yapmaktan kaçınır.”
Köpeklerin kaburgalarına atılan tekmenin, tasma çekmenin uzun vadade köpeğin fiziksel ve psikolojik sağlığına zararları konusunda yayınlanan pek çok araştırma bulunmakta. Elektrik şok tasmasının zararları ise yıllardır biliniyor ve bugün pek çok ülkede yasaklanmış durumda.
Modern davranış uzmanları ve hayvan sever dernekler, baskınlık ve ceza yönteminde kullanılan kaburgalara tekme atma, boğma tasma kullanma, tasma çekme gibi davranışlarında da tıpkı şok tasma kullanımı gibi hayvanlara kötü muamele kapsamına alınması için çalışmalarını devam etmekteler.
Ceza metotlarından kaçınmanın önemini gösteren yüzlerce bilimsel araştırma var. Pensilvanya Üniversitesi, Veterinerlik Okulu, Klinik Araştırmalar Departmanından Veteriner Herron, Frances S. Shofer ve Ilana R. Reisner yaptıkları araştırma ceza metotlarının sonuçlarını ortaya koyması açısından yapılan araştırmalar bir örnek.
Köpeklerde agresifliği – saldırganlığı artıran etkileri inceleyen ekip, ceza metotlarının kullandldığı durumlarda, agresifliğin – saldırganlığın arttığını tespit ettiler. Buna göre :
Baskı ve ceza yönteminde tekme kullananların % 43’ü
Köpeğe hırlayan, hışlayanların %41’i
Köpeğin ağzından bir maddeyi zorla alanların %38’i
Alfa rolüyle köpeği ensesinden tutanlar, yere yatıranların %31’i
Baskınlık rolüyle köpeği yana yatıranların %31’i
Çeneyi ya da enseyi tutanların %26’sı
Köpek başka bir yöne bakana kadar, köpeğe dik şekilde bakanların %30’u
Köpeği su tabancası ya da spray şisesiyle su sıkanların %20’si
“Hayır” diye bağıranların %15’i
Köpeği zorla bell bir uyarana açık bırakanların ( örneğin mermer zeminden korkan köpeği mermer zeminde yürümeye zorlayanlar, ya da araba araba sesinden korkan köpeği zorla arabaların yanına götürmeye çalışanlar) %12’si köpeklerinin agresifleştiğini rapor etti.
Buna karşılık aynı araştırmada ceza yöntemi ve çatışmaya neden olan yöntemlerden uzak duran kişilerin köpeklerinde saldırganlık- agresyon ciddi ölçüde azaldı.
Köpeği istediği her şeyi almak için oturması gerektiğini öğretenlerin %2’si
Göz teması için köpeği ödüllendirenlerin %2’si
Köpeğin ağzındaki yiyeceği almak için istediği başka bir şeyle değiştirenlerin %6’sı
Köpeğe beni izle eğitimi verenlerin %0’ı köpekte agresifliği-saldırganlı rapor etti.
Üstünlüğün / Baskınlığın Anlaşılması
Köpeğinizle parka gittiğinizde, çevrenizde sözde köpek eğitmeni olarak geçinen ancak okuduğu en son araştırma 19. Yüzyılın başlarına ait olan kişilerden, izlediği iki Cesar Milan episoduyla konu hakkında uzman kesilen kişilerden duyarsınız hemen, senin köpeğin dominant. Aman dikkat. Seni domine etmesine izin verme, lider ol, falan falan…
Dominans teorisi en çok yanlış anlaşılan, köpek eğitiminin başına en çok bela olan ve 1920’lerden bu yana hayvan davranışları ve köpek davranışları konusunda gerçekleşen ilerlemeyi en çok sekteye uğratan teori.
Hayvan Davranışları Uzmanı Dr. Sophia Yin dominans / üstünlük / baskınlık konusunu şöyle açıklıyor. Dominans hayvan davranışlarında, kimin yiyecek, tercih edilen dinlenme noktası/ barınak, eş gibi kaynaklara öncelikli ulaşım hakkı olduğunun, güç, agresyon, itaat temeline göre kurulan ilişkiyle belirlenmesidir.
Dominans teorisinin temelini oluşturan sürü anlayışında, kurtlarda en güçlü olanın tüm bunlara öncelikli hakkı olduğundan, ve güçlü kurdun alfanın, liderliğinden bahsedilir. Evcilleşerek, yüzyıllardır bizimle yaşayan köpekler, ormandaki kurtlardan farklı bir denge geliştirmişlerdir. Öncelikleri ve bu önceliklere ulaşma yöntemleri, sosyal hayatın kuralları farklıdır. Sizinle birlikte yaşamı paylaşan köpeklerin lider olmak, sizi ya da dünyayı domine etmek gibi bir dertleri yoktur.
Köpeklerin normal yürüyüş hızı insandan daha hızlıdır. Köpeğinizin sizin önünüzde yürümesi hızla ilgilidir yoksa sizi domine etmeye çalışmıyordur. Yine köpeğinizin bacağınıza atlaması, bir başka köpeğin üstüne çıkması domine etmekle ilgili değildir. Köpekler heyecanlandıkları zaman, oyun oynamak istedikleri zaman, üste çıkma hareketini yaparlar. Bu her zaman domine etmekle ilgili değildir. Köpeğinizin otur ya da gel komutuna itaat etmemesi, yine sadece verdiğiniz eğitimin yeterli olmadığına işarettir, köpeğinizin sizin liderliğinizi tanımamasıyla ilgisi yoktur. Liderlik güç takıntılı insanoğlunun yarattığı bir kavram, köpek dünyasının umrunda olduğunu sanmıyorum.
Köpeğin Bakış Açısını Anlamak
Köpeğinizin dünyayı nasıl gördüğünü anlamadan, onunla güçlü bir bağ kurmanız mümkün değil. Öncelikle köpeğinizin neyi, nasıl gördüğünü anlamalısınız. Ufak chihuahua köpeğiniz, kendisine uzanan her ele havlıyor mu. Kendinizi onun yerine koyun, başınızı yere yaslayın ve Hulk’ın kocaman elinin size yaklaştığını hayal edin. Ne kadar korkutucu değil mi? Ufak ırk köpeklerin pek çok şeye verdikleri tepkiyi anlamak için, dünyayı sadece bir an bile olsa onların gözünden görmeye çalışmak yeterlidir.
Elektrik süpürgesi pek çok köpek için amansız bir düşmandır. Nedeni ise köpeklerin bize göre çok daha hassas olan kulakları için elektrik süpürgesinin, sizin iş makinelerinin sesinden duyduğunuz rahatsızlıktan daha fazla olmasıdır.Eğitimle elektrik süpürgesinin zararsız olduğunu anlayarak, havlamak ve saldırmak yerine sesten duydukları rahatsızlığı ve stresi atacak farklı yöntemler geliştirmek son derece kolaydır.
Köpekler bakmasını, dinlemesini bilene her olayı, objeyi, canlıyı nasıl gördüklerini, yaptıkları davranışların nedenlerini gösterirler, söylerler. Köpeğinizin dünyayı nasıl gördüğünü anlamak için, köpeğinizin beden dilini öğrenin. Köpeklerin genel olarak kullandıkları beden dili olmakla birlikte, bu dil aynı zamanda köpekten köpeğe ufak farklılıklar gösterir. Kimi korkunca kuyruğunu kıstırıp kaçmayı tercih eder, kimi donar kalır, kimi ense tüylerini kapartıp, kuyruğunu dikleştirir, kimi kuyruğunu sinirle sallar, kimi itaat pozisyonunda yere yatar, göbeğini açar. Köpeğinizin neye, nasıl tepki verdiğini göstermek, onun sorunlarını anlamanıza, onunla birlikte mutlu bir ilişki kurmanıza yardım eder.
Köpekler dünyayı koklama, işitme, görme ve dokunma duyularıyla öğrenir. Tıpkı bizler gibi. Irklarına bağlı davranışların yanı sıra annelerinden, erken sosyalleşme döneminde diğer köpeklerden ve içinde bulundukları çevreden, bizlerden öğrendikleri davranışlar vardır. Öğrenme sürecinde, tıpkı bir bebek gibi deneme yanılma ve ödül büyük rol oynar. Köpeğinizin doğru davranışları öğrenebilmesi için ona rehberlik etmek ve onunla iletişim kurarak, anlayabileceği şekilde doğru davranışları ona göstermek sizin görevinizdir.
3 yorum
Yorum yazabilmek için oturum açmanız gerekir.